@@ خط ۱: / خط ۱: @@
-https://download.ghbook.ir/downloads/BookCover/flat_240-320/12400/12275.jpg
+[[پرونده:انيس-الطالبين-(ترجمه-آداب-المتعلمين).jpg|بندانگشتی|
+<div style="text-align: justify; padding: 4px; line-height: 2.5; font-family: 'Gandom'; font-size: inherit;">
+'''اسم کتاب: '''انيس الطالبين(ترجمه آداب المتعلمين)</br>
+'''مشخصات ظاهری: ''' قم: حاذق، 1370.</br>
+'''مشخصات نشر: ''' 56ص.</br>
+</div>
+]]
+== مشخصات کتاب ==
+أنيس الطالبين، از آثار سید محمدجواد ذهنی تهرانی (متولد تهران 1326-1381ش، قم) است که در آن، کتاب '''«آداب المتعلمین»''' نوشته خواجه نصیرالدین طوسی (طوس 579-‌653ش، بغداد) را از عربی به فارسی ترجمه کرده است در اثر حاضر، متن عربی و کامل کتاب «آداب المتعلمین» نیز به‌صورت قطعاتی جداگانه آمده و بعد هرکدام برگردان به فارسی شده است درباره این ترجمه چند نکته گفتنی است.
+مترجم در مقدمه‌اش که زمان و مکان نگارشش را مشخص نکرده ‌یادآور شده است « اصل انتخاب علم و راه تحصیل آن، چون امر مهم و قابل توجهی است، لاجرم محتاج به راهنما و معین می‌باشد و در این زمینه اگرچه کلمات و عبارات و احیاناًً تصنیفاتی از خامه پرفیض علما و دانشمندان بر صفحات اوراق نقش بسته شده است، ولی درعین‌حال می‌توان از بین تمام کتاب‌ها، «آداب المتعلمین» تصنیف سلطان‌المحققین استاد الحكماء و المتكلمین مرحوم عالم بزرگوار خواجه طوسی، ملقب به نصير
+== مقدمه ==
+{{کادر صفحه کتاب|
+----صفحه 4
+بسم اللّه الرّحمن الرّحیم
+متن:
+کتاب آداب المتعلّمین
+احمد للّه علی آلائه و نشکره علی نعمائه و الصّلوة و السّلام علی سیّد انبیائه و خیر اوصیائه.
+و بعد: فکثیر من طلّاب العلم لا یتیسّر لهم التّحصیل و ان اجتهدوا و لا ینتفعوا عن ثمراته و ان اشتغلوا، لانّهم اخطأوا طریقه و ترکوا شرائطه و کلّ من اخطاء الطّریق ضلّ، فلا ینال المقصود اردت ان ابیّن طریق التّعلّم علی سبیل
+الاختصار علی ما رایت فی الکتاب و سمعت من اساتیدی اولی العلم و اللّه الموفّق و
+المعین، فابیّن المقصود فی فصول شتّی.
+ترجمه:
+حقتعالی را در مقابل نعمت هایش می ستایم، و بر عطایایش شکر مینمایم،
+و درود قلبی و تحیّت زبانی بر سرور پیامبران و بهترین جانشینان.
+و بعد از گذاردن شکر و ستایش حضرت سبحان و اداء احترام به ساحت قدس
+نبوی صلّی اللّه علیه و آله و سلّم و سرور اوصیاء یعنی وجود مقدّس حضرت علوی سلام
+اللّه القدسی علیه چنین نگاشته
+}}
+{{کادر صفحه کتاب|
+----صفحه 5
+می شود:
+بسیاری از طالبین و مایلین به دانش اگرچه کوشش نموده ولی تحصیل علم
+برایشان میسور نشده و از منافع و آثار آن بهره ای نبرده اگرچه خود را بآن سرگرم و
+مشغول مینمایند و جهتش آنستکه راه آنرا بخطاء و اشتباه رفته و شرائطش را
+واگذارده اند و معلوم است هرکس راه را اشتباه برود گم خواهد شد و در نتیجه بمقصود
+نخواهد رسید.
+ازاینرو تصمیم گرفتم در این رساله و وجیزه بطور اختصار راه تعلّم و
+فراگرفتن دانش را بآن نحو که در کتاب دیده و از اساتید صاحبان علمم شنیده ام بیان
+کنم و از خداوند متعال توفیق و کمک میخواهم.
+مقصود و مطلوب را در چند فصل بیان مینمائیم.
+}}
+== کتاب آداب المتعلمین ==
+{{ScrollBox
+| محتوا =
+=== فصل اول: حقیقت و فضیلت علم ===
+==== اشاره ====
+متن:
+الفصل الاوّل فی ماهیّة العلم و فضله
+اعلم انّه قال رسول اللّه صلّی اللّه علیه و آله:
+طلب العلم فریضة علی کلّ مسلم و مسلمة.
+و المراد من العلم هنا علم الحال ای العلم المحتاج الیه فی الحال
+الموصل الی النّفع فی المال کما یقال:
+افضل العلم علم الحال و افضل العمل حفظ المال، فیفرض علی الطّالب ما
+یصلح حاله.
+و شرف العلم لا یخفی علی احد، اذ العلم هو مختصّ بالانسان، لانّ جمیع
+الخصال سوی العلم یشترک فیها الانسان و سایر الحیوانات کالشّجاعة و القوّة و
+الشّفقّة و غیر ذلک و به اظهر اللّه فضل آدم علی الملائکة و امرهم بالسّجود له.
+ترجمه:
+فصل اوّل: حقیقت و فضیلت علم
+پیامبر اکرم صلّی اللّه علیه و آله و سلّم فرمودند:
+ص : 7
+----
+خواستن و بدنبال دانش رفتن بر هرمرد و زن مسلمانی وظیفه و تکلیف است.
+مقصود از علم در این حدیث شریف علم حال یعنی علمی که راجع به حال و
+چگونگی است که شخص را در مال ومنال نفع برساند چنانچه گفته اند:
+برترین دانش ها علم حال بوده و بالاترین عملها حفاظت مال و دارائی
+است، پس بر طالب لازم است چیزی را داشته باشد که حالش را اصلاح نماید.
+و شرافت و فضیلت دانش بر کسی مخفی نیست زیرا علم اختصاص بانسان دارد
+بخلاف صفات و فضائل دیگر چه آنکه تمام خصلت ها باستثنای علم انسان و جمیع حیوانات
+در آن با هم مشترک میباشند نظیر:
+شجاعت، نیرو، شفقّت و دیگر خصال حمیده.
+خداوند متعال بواسطه علم فضل و برتری آدم بر ملائکه را آشکار و اظهار
+نمود و ایشان را بسجده بوی مأمور ساخت.
+متن:
+و ایضا هو وسیلة الی السّعادة الابدیّة ان وقع العمل علی مقتضاه،
+فالعلم الّذیّ یفرض علی المکلّف بعینه یجب تحصیله و یجبر علیه ان لم یحصل و الّذیّ
+یکون الاحتیاج به فی الاحیان فرض علی سبیل الکفایة و اذا قام به البعض سقط عن
+الباقی و ان لم یکن فی البلد من یقوم به اشترکوا جمیعا فی تحصیله بالوجوب.
+ترجمه:
+و نیز علم و دانش وسیله است برای سعادت و رستگاری همیشگی مشروط
+باینکه بر طبق و اقتضایش عمل گردد،
+ص : 8
+----
+==== کلام برخی در خاصیت بعضی از علوم ====
+پس علمی که بر مکلّف فرض و تکلیف قرار داده شده و از جمله واجبات
+عینیّه شمرده شده تحصیلش لازم و واجب بوده و در صورتیکه وی به تحصیل آن همّت
+نگمارد بر آن اجبار و الزامش میکنند و علمی که احیانا بآن احتیاج و نیاز پیدا
+میشود بنحو لزوم کفائی در حقّ مکلّفین جعل شده بطوریکه اگر برخی از ایشان بآن قیام
+کنند از دیگران ساقط میگردد و اگر در شهر کسیکه بآن قیام کند وجود نداشته باشد
+تمام بتحصیل و فراگرفتنش موظّفند.
+متن:
+و قیل:
+بانّ علم ما ینفع علی نفسه فی جمیع الاحوال بمنزلة الطّعام لا بدّ
+لکلّ احد من ذلک و علم ما ینفع فی الاحانین بمنزلة الدّواء یحتاج الیه فی بعض
+الاوقات و علم النّجوم بمنزلة المرض فتعلّمه حرام لانّه یضرّ و لا ینفع الّا قدر
+ما یعرف به القبلة و اوقات الصّلوة و غیر ذلک، فانّه لیس بحرام.
+ترجمه:
+کلام برخی در خاصیّت بعضی از علوم
+برخی از ارباب دانش فرموده اند:
+علمی که در تمام احوال و ازمان نافع است همچون طعام بوده که احدی
+بی نیاز از آن نمیباشد و دانشی که نفعش در برخی از اوقات است مانند دواء بوده که
+در پاره ای از احیان مورد احتیاج میباشد و علم نجوم و اخترشناسی بمنزله درد و مرض
+است ازاینرو فراگرفتنش حرام میباشد چه آنکه مضرّ بوده و نافع نیست مگر مقداری که
+ص : 9
+==== تفسیر علم ====
+بواسطه اش قبله نماز را بتوان معیّن نمود و اوقات صلوة را تشخیص داد
+و غیر ایندو از احکام دیگر همچون تعیین آجال و اوقات که پاره ای از امور همچون
+انقضاء عدّه زنان و تعیین اجل دیون بآن موقوف میباشد که اینمقدار از تعلّم حرام
+نیست.
+متن:
+فامّا تفسیر العلم:
+فانّه صفة ینجلی بها لمن قامت هی به المذکور فینبغی للطّالب ان لا
+یغفل عن نفسه و ما ینفعها و ما یضرّها فی اوّلها و آخرها فیستجلب بما ینفعها و
+یتجنّب عمّا یضرّها لئلّا یکون عقله و علمه حجّة علیه فیزداد عقوبة.
+ترجمه:
+تفسیر علم
+و امّا تفسیر علم پس آن صفتی است که بواسطه اش برای کسیکه این صفت
+بوی قائم است آنچه ذکر شد کشف و ظاهر میشود لذا برای طالب دانش شایسته است که از
+نفس خویش و آنچه بنفع یا احیانا مضرّ بحالش است چه در بدو امر و چه در انتها و
+مراحل آخر از آن غفلت نورزد پس سعی و همّتش بر آن باشد آنچه بنفع نفس و روحش
+میباشد جلب نموده و از کلّیّه اموری که برای نفسش مضرّ است اجتناب و دوری کند تا
+عقل و علمش بر او حجّت نبوده و بدین وسیله عقاب و عذابش زیاد گردد.
+ص : 10
+=== فصل دوم: در بیان نیت ===
+متن:
+الفصل الثّانی فی النّیّة
+لا بدّ لطالب العلم من النّیّة فی تعلّم العلم، اذ النّیّة هو الاصل
+فی جمیع الاحوال لقوله تعالی:
+انّما الاعمال بالنّیّات.
+و لقوله صلّی اللّه علیه و آله:
+لکلّ امرئ مانوی.
+فینبغی ان ینوی المتعلّم بطلب العلم رضاء اللّه تعالی و ازالة الجهل
+عن نفسه و عن سائر الجهّال و ابقاء الاسلام و احیاء الدّین بالامر بالمعروف و
+النّهی عن المنکر من نفسه و من متعلّقاته و من الغیر بقدر الامکان فینبغی لطالب
+العلم ان یصیر فی المشاقّ و یجتهد بقدر الوسع، فلا یصرف عمره فی الدّنیا الحقیرة
+الفانیة و لا یذلّ نفسه بالطّمع و یجتنب عن الحقد و یحترز عن التّکبّر.
+ترجمه:
+فصل دوّم: در بیان نیّت
+قطعا و مسلّما طالب علم در مقام تعلّم می باید دارای نیّت
+ص : 11
+باشد زیرا نیّت اصل در تمام احوال و حالات میباشد بدلیل فرموده
+حقتعالی که فرموده:
+انّما الاعمال بالنّیّات.
+( صرفا اعمال بواسطه نیّت تحقّق می پذیرند).
+و کلام درربار حضرت نبویّ صلّی اللّه علیه و آله و سلّم که چنین نقل
+شده:
+لکلّ امرئ مانوی.
+( برای شخص است آنچه را که نیّت میکند).
+پس شایسته است که طالب دانش و خواهان علم در طیّ تحصیلش خشنودی
+حقتعالی را در نظر داشته و همّتش برطرف کردن جهل و نادانی از خود و دیگر نادانان
+بوده و قصدش ابقاء اسلام و احیاء دین بواسطه وادار کردن خود و وابستگان و دیگران
+را باعمال حسنه و بازداشتن از افعال قبیحه و زشت بوده و تا حدّ امکان در این راه
+بکوشد.
+بنابراین شایسته است طالب علم خود را در مشاقّ و زحمات طاقت فرسا
+قرار داده و بمقداری که قدرت دارد در این زمینه پای فشرده و استقامت نماید، عمر
+گرانمایه را در تحصیل دنیای پست و زودگذر صرف نکرده و ابدا نفس خویش را بواسطه طمع
+و چشم داشت به حطام و سرمایه دنیوی ذلیل نکند، از کینه ورزی و تکبّر خودداری و
+اجتناب کند.
+ص : 12
+=== فصل سوم: در برگزیدن علم و انتخاب استاد و اختیار هم بحث ===
+==== اشاره ====
+متن:
+الفصل الثّالث فی اختیار العلم و الاستاد و الشّریک و الثّبات
+ینبغی لطالب العلم ان یختار من کلّ علم احسنه و مایحتاج الیه فی
+الامور الدّینیّة فی الحال ثمّ مایحتاج الیه بالمال و یقدّم علم التّوحید و معرفة
+اللّه تعالی بالدّلیل و یختار العتیق دون المحدثات.
+قالوا: علیکم بالعتیق دون المحدثات.
+و یختار المتون کما قیل:
+علیکم بالمتون لا بالحواشی.
+ترجمه:
+فصل سوّم: در برگزیدن علم و انتخاب استاد و اختیار هم بحث
+سزاوار و شایسته است که طالب علم از هردانشی احسن و نیکوترش را
+برگزیده و آنچه در حال نسبت بامور دینی مورد نیازش است انتخاب کرده و پس از آن
+علمی را که نیازمندیهای مالی او را جوابگو باشد اختیار کند جای دارد که طالب دانش،
+علم توحید و
+ص : 13
+==== در بیان انتخاب استاد ====
+خداشناسی را با احاطه بر دلیل بر تمام علوم مقدّم کند و نیز علوم
+قدیمه را بر جدیده ترجیح داده و بفراگرفتن آنها کمتر همّت ببندد چه آنکه بزرگان
+گفته اند:
+بر شما باد به علوم قدیمه نه جدیده.
+و حتّی الامکان به متون پرداخته و از حواشی بپرهیزد چنانچه گفته شده:
+بر شما باد بمتون علوم نه حواشی آنها.
+متن:
+و امّا الاستاد:
+فینبغی ان یختار الا علم و الا ورع و الا سنّ.
+و ینبغی ان یشاور فی طلب العلم ایّ علم یراد فی المشی الی تحصیله،
+فاذا دخل المتعلّم الی بلد یرید ان یتعلّم فیه فلیکن ان لا یعجّل فی الاختلاف مع
+العلماء و ان یصبر شهرین حتّی کان اختیاره للاستاد و لم یؤدّ الی ترکه و الرّجوع
+الی الآخر، فلا یبارک له فینبغی ان یثبت و یصبر علی استاد و کتاب حتّی لا یترکه
+ابتر و علی فنّ لا یشتغل بفنّ آخر قبل ان یصیر ماهرا فیه و علی بلد حتّی لا ینقل
+الی بلد آخر من غیر ضرورة، فانّ ذلک کلّه یفرّق الامور المقرّبة الی التّحصیل و
+یشغل القلب و یضیّع الاوقات.
+ترجمه:
+در بیان انتخاب استاد
+بر طالب علم سزاوار است استادی را که از دیگران علم و تقوی و سنّش
+بیشتر است اختیار کند.
+و نیز در طلب و اختیار آن که چه علمی را تحصیل نماید با
+ص : 14
+اهل مشورت صلاح دید نماید.
+و وقتی متعلّم به شهری که قصد آموختن و فراگرفتن علم را دارد وارد شد
+وظیفه اش اینستکه در حشر و نشر با علماء و مراوده با ایشان عجله نکرده بلکه بمدّت
+دو ماه صبر کند تا استاد مطلوب و جامع شرائط را پیدا نموده و تعجیلش منجر به ترک
+چنین استادی و رجوع بدیگری نگردد چه آنکه اگر در انتخاب معلّم طریق شتاب را طیّ
+کند و باندک زمانی که نزد شخص حاضر شد وی را رها کرده و بسراغ دیگری رود این امر
+برایش میمون و مبارک نبوده و اثر سوئی بدنبال دارد ازاینرو می باید نزد استادی که
+حاضر شد خدمتش صبر نموده و کتابی را که در محضرش قرائت مینماید به پایان رسانده تا
+ناقص نماند و وقتی به فراگرفتن فنّی اشتغال ورزید پیش از آنکه در آن ماهر شود خود
+را سرگرم به صنعت و فنّ دیگر ننماید و زمانی که به شهری وارد شد و رحل اقامت در آن
+افکند بدون اینکه ضرورت و نیازی پیش بیاید از آنجا به شهر دیگر کوچ نکند چه آنکه
+ارتکاب این خلاف ها اموری را که سبب تسهیل امر تحصیل و مقرّب آن میباشند پراکنده
+نموده و دل و قلب را به غیر دانش و تحصیل آن مشغول نموده و سبب تضییع اوقات
+میگردد.
+متن:
+و امّا اختیار الشّریک:
+فینبغی ان یختار المجدّ و الا ورع و صاحب الطّبع المستقیم و یحترز من
+الکسلان و المعطّل و مکثار الکلام و المفسد و الفتّان.
+قیل فی الحکمة الفارسیّة:
+ص : 15
+==== در بیان اختیار هم بحث ====
+===== نظم =====
+تا توانی میگریز از یار بد
+یار
+بد بدتر بود از مار بد
+مار بد تنها تو را بر جان زند
+یار
+بد بر جان و هم ایمان زند
+و قیل:
+فاعتبر الارض باسمائها
+و
+اعتبر الصّاحب بالصّاحب
+ترجمه:
+در بیان اختیار هم بحث
+بر طالب علم سزاوار است در بحث کسی را شریک خود قرار دهد که ساعی در
+تحصیل علم بوده و از دیگران باتقوی تر و دارای طبع و سلیقه ای مستقیم باشد، از
+اشخاص کسل و تنبل و کثیر الکلام و اهل فتنه و فساد بپرهیزد چنانچه در حکمت فارسی
+آمده است:
+شعر
+تا توانی میگریز از یار بد
+یار
+بد بدتر بود از مار بد
+مار بد تنها تو را بر جان زند
+یار
+بد بر جان و هم ایمان زند
+یعنی: تا میتوانی از رفیق نامناسب و بد اجتناب کن زیرا چنین رفیقی از
+مار زننده بدتر است زیرا مار فقط بر بدن انسان زده و او را هلاک میکند ولی رفیق بد
+هم شخص را هلاک کرده و هم ایمان را می برد.
+و درهمین باره گفته شده:
+فاعتبر الارض باسمائها
+و
+اعتبر الصّاحب بالصّاحب
+ص : 16
+===== پاره ای از وظائف طالب علم =====
+یعنی: زمین را بواسطه نشانه ها و علائمش از قبیل کوهها و تپّه ها و
+آب ها بشناس و شخص را نیز بوسیله صاحب و رفیقش اعتبار نما.
+متن:
+و ینبغی ان تعظم العلم و اهله بالقلب غایة التّعظیم.
+قیل: الحرمة خیر من الطّاعة.
+حتّی لم یؤخذ الکتاب و لم یطالع و لم یقرء الدّرس الّا مع الطّهارة.
+و ینبغی ان یجود کتابة الکتاب و لا یقرمط و یترک الحاشیة الّا عند
+الضّرورة، لانّه ان عاش ندم و ان مات شتم.
+و ینبغی ان یستمع العلم بالتّعظیم و الحرمة لا بالاستهزاء و لا یختار
+نوع العلم بنفسه بل یفوّض امره الی استاده لانّ الاستاد قد حصل له التّجارب فی ذلک
+عند التّحصیل و قد عرف ما ینبغی لکلّ احد و ما یلیق بطبیعته و ینبغی لطالب العلم
+ان لا یجلس قریبا من الاستاد عند السّبق بغیر الضّرورة بل ینبغی ان یکون بینه و
+بین الاستاد قدر قوس لانّه اقرب الی التّعظیم.
+و ینبغی لطالب العلم ان یحترز عن الاخلاق الذّمیمة، فانّها کلاب معنویّة.
+قال رسول اللّه صلّی اللّه علیه و آله و سلّم:
+لا یدخل الملئکة بیتا فیه کلب او صورة کلب.
+ترجمه:
+پاره ای از وظائف طالب علم
+بر طالب علم سزاوار است که علم و اهل آن را قلبا احترام و کمال تعظیم
+را در حقّشان رعایت کند.
+ص : 17
+در این باره گفته شده:
+احترام از اطاعت و بردن فرمان بهتر میباشد.
+حتّی هیچگاه برداشتن کتاب و مطالعه آن و خواندن درس را بدون طهارت
+انجام ندهد.
+نوشته ای را که می نگارد سعی کند که زیبا بوده و سطور و کلمات را
+زیاد نزدیک بهم ننویسد از حاشیه نویسی حذر کند مگر در وقت ضرورت و احتیاج زیرا اگر
+بماند و در آینده بآنها نظر کند پشیمان شده و اگر فوت شود دیگران بوی ناسزا گویند
+زیرا بسا حواشی اشتباه بوده یا بسیار سطحی و قابل درج کردن نمیباشد.
+سزاوار است علم با تعظیم و احترام شنیده شود نه با استهزاء و سخریّه و
+نیز شایسته است خود نوع علم را اختیار نکرده بلکه در انتخاب آن باستاد مراجعه کند
+زیرا استاد در این باره تجاربی را در وقت تحصیلش بدست آورده و علمی را که سزاوار
+هرکس باشد احراز نموده و دانشی را که لایق به طبیعت اشخاص باشد میداند چیست و
+شایسته است طالب علم نزدیک استاد ننشیند مگر حاجت و ضرورتی اقتضاء آنرا بنماید
+بلکه جا دارد بین وی و استاد بمقدار یک کمان فاصله شود چه آنکه این امر به تعظیم
+استاد اقرب و نزدیکتر است.
+بر طالب علم سزاوار است از اخلاق زشت و ناپسند احتراز کند چه آنکه
+اخلاق بد در معنا سگهائی هستند که شخص با آنها محشور است.
+پیامبر بزرگ اسلام صلّی اللّه علیه و آله و سلّم فرمودند:
+در خانه ای که سگ یا صورت آن نصب شده باشد ملائک داخل نمیشوند.
+ص : 18
+=== فصل چهارم: در کوشش و مواظبت و ملازمت طالب علم نسبت به تحصیل آن ===
+متن:
+الفصل الرّابع: فی الجدّ و المواظبة و الملازمة
+ثمّ لا بدّ لطالب العلم من الجدّ و المواظبة و الملازمة.
+قیل:
+من طلب شیئا و جدّ وجد و من قرع بابا و لجّ ولج.
+و قیل:
+بقدر ما یسعی ینال ما یتمنّی.
+قیل:
+یحتاج فی التّعلّم الی جدّ الثّلاثة: المتعلّم و الاستاد و الاب
+انکان فی الحیوة.
+و لا بدّ لطالب العلم من المواظبة علی الدّرس و التّکرار فی اوّل
+اللّیل و آخره و مابین العشائین و وقت السّحر و وقت مبارک.
+قیل:
+من اسهر نفسه باللّیل فقد فرح قلبه بالنّهار و یغتنم ایّام الحداثة و
+عنفوان الشّباب و لا یجتهد نفسه جهدا یضعف النّفس و
+ص : 19
+ینقطع عن العمل، بل یستعمل الرّفق فی ذلک.
+و الرّفق فی ذلک اصل عظیم فی جمیع الاشیاء.
+ترجمه:
+فصل چهارم: در کوشش و مواظبت و ملازمت طالب علم نسبت به تحصیل آن
+بر طالب علم لازمست در راه تحصیل علم سعی و کوشش کرده و بر بدست
+آوردنش مواظبت جمیل نموده و با هرچه سبب رسیدن بآن است ملازم و همراه باشد لذا در
+این باره چنین گفته شده:
+کسیکه چیزی را طلب کند و برای تحصیلش جدّ و جهد نماید آنرا می یابد و
+کسیکه دربی را بکوبد و از خود اصرار نشان دهد بالاخره درب باز شده و وی بدرون داخل
+میشود.
+و نیز گفته شده:
+بمقداری که شخص سعی و کوشش کند بآرزو و آنچه تمنّا دارد میرسد.
+و همچنین گفته شده:
+در تعلّم و فراگرفتن علم به سعی و کوشش سه نفر نیاز است:
+- طالب علم و فراگیرنده آن.
+- استاد.
+- پدر در صورتیکه در حیات باشد.
+طالب علم باید بر درس و تکرار آن در ابتداء و انتهای شب و بین مغرب و
+عشاء و وقت سحر و زمانیکه مبارک است مواظبت داشته
+ص : 20
+باشد. در این باره گفته شده:
+کسیکه در شب بیداری بکشد در روز قلبش شاد میباشد، طالب علم باید
+ایّام نوجوانی و شباب را غنیمت شمارد، خود را بمشقّتی که نفسش را ضعیف و از انجام
+اعمال وی را بازدارد نیاندازد بلکه در این راه طریق مرافقت را به پیماید چه آنکه
+مدارا و مرافقت اصل عظیمی است در جمیع اشیاء.
+متن:
+و لا بدّ لطالب العلم من الهمّة العالیة فی العلم، فانّ المرء یطیر
+بهمّته کالطّیر یطیر بجناحیه، فلا بدّ ان یکون همّته علی حفظ جمیع الکتب حتّی یحصل
+البعض.
+فامّا اذا کان له همّة عالیة و لم یکن له جدّ او کان له جدّ و لم یکن
+له همّة عالیة لا یحصل له الّا قلیلا من العلم و ینبغی ان یتعّب نفسه علی الجدّ و
+التّحصیل و المواظبة بالتّأمّل فی فضائل العلوم و دقایقها، فانّ العلم یبقی و غیره
+یفنی، فانّه حیوة ابدیّة.
+ترجمه:
+طالب علم شایسته است که در تحصیل علم همّتی عالی و بلند داشته باشد
+چه آنکه شخص همچون پرنده ای که با دو بالش پرواز میکند با همّت خود میتواند طیران
+نماید، ازاینرو می باید همّتش بر حفظ تمام کتب بوده تا بر بعض آن نائل آید.
+و امّا وقتی همّتی عالی داشت ولی جدّ و جهد ننمود یا جدّ و جهد داشت
+و فاقد همّتی عالی بود از علم قلیلی را تحصیل میکند و از دانش نفع کثیری نمی برد.
+سزاوار است نفس خود را در سعی و تحصیل و مواظبت بر آن بواسطه دقّت در
+فضائل علوم و نکات برجسته و باریک آنها به مشقّت و تعب بیاندازد و این رنج و مشقّت
+بجا و ارزشمند است چه آنکه علم
+ص : 21
+باقی مانده و غیر آن فانی میشود زیرا علم زندگانی جاودانی است.
+متن:
+قیل:
+العالمون احیاء و ان ماتوا.
+و کفی بلذّة العلم داعیا الی التّحصیل للعاقل و قد یتولّد الکسل من
+کثرة البلغم و الرّطوبات.
+و طریق تقلیله، تقلیل الطّعام و ذلک، لانّ النّسیان من کثرة البلغم و
+کثرة البلغم من کثرة شرب الماء و کثرة شرب الماء من کثرة الاکل و الخبز الیابس
+یقطع البلغم و الرّطوبة و کذا اکل الزّبیب.
+و لا یکثر الاکل منه حتّی لا یحتاج الی شرب الماء، فیزید البلغم.
+ترجمه:
+گفته شده:
+دانشمندان زنده اند اگرچه بحسب ظاهر از دنیا رخت بربسته باشند.
+و لذّت علم و دانش خود کافی است که عاقل را بتحصیل آن دعوت نماید.
+و گاه باشد که کسالت و خمودگی از کثرت بلغم و ازدیاد رطوبات متولّد
+شود و راه کاهش دادن آن کم خوردن است زیرا فراموشی از بلغم زیادی پدید آمده و
+زیادی بلغم از کثرت شرب آب بوجود می آید و زیاد نوشیدن آب از پرخوری حاصل میشود و
+نان خشک بلغم و رطوبت را از بدن قطع و ریشه کن مینماید چنانچه خوردن کشمش نیز واجد
+همین خصوصیّت است.
+لازم بتذکّر است خوردن زیاد کشمش را نیز ترک کند تا احتیاج به نوشیدن
+آب زیاد نشده و در نتیجه بلغم زیاد گردد.
+ص : 22
+متن:
+و السّواک یقلّل البلغم و یزید فی الحفظ و الفصاحة.
+و کذا القئ یقلّل البلغم و الرّطوبات و طریق تقلیل الاکل التّأمّل فی
+منافع قلّة الاکل و هی الصّحّة و العفّة و غیرهما و التّأمّل فی مضارّ کثرة الاکل
+و هی الامراض و کلالة الطبع.
+و قیل:
+البطنة تذهب الفطنة.
+و ینبغی ان لا یأکل الاطعمة الدّسمة و یقدّم فی الاکل الالطف و
+الاشهی و ان لا یسعی فی الاکل و النّوم الّا لغرض الطّاعات کالصّلوة و الصّوم و
+غیرهما.
+ترجمه:
+و مسواک نمودن موجب کم شدن بلغم و زیادی حافظه و پیدا شدن فصاحت
+میگردد و نیز قئ کردن و استفراغ نمودن بلغم و رطوبات بدن را کم میکند.
+و طریق کاهش دادن خوردن اینستکه شخص در منافع آن از قبیل صحّت و
+تندرستی و عفّت نفس بیاندیشد و از طرفی در مضارّ و مفاسد پرخوری که امراض و
+بیماریهای ناشی از آن و وامانده گی طبع و غیر متعادل شدن آن است تأمّل نماید.
+گفته اند:
+پرخوری و شکم پرستی زیرکی و فطانت را از بین میبرد.
+شایسته است اغذیه چرب نخورند، در وقت تناول ابتداء غذاهای نرم و لذیذ
+را بخورند به خوردن غذا و خوابیدن روی نیاورده مگر بمنظور پیدا شدن قوّه و نشاط
+جهت طاعات همچون نماز و روزه و غیر ایندو.
+ص : 23
+=== فصل پنجم: در ابتداء شروع بدرس و مقدار و ترتیب آن ===
+==== اشاره ====
+متن:
+الفصل الخامس فی بدایة السّبق و قدره و ترتیبه
+ینبغی ان یکون بدایة السّبق یوم الاربعاء کما قال رسول اللّه صلّی
+اللّه علیه و آله:
+ما من شیئ بدء یوم الاربعاء الّا و قد تمّ و کلّ عمل من اعمال الخیر
+لا بدّ ان یوقع یوم الاربعاء و ذلک لانّ یوم الاربعاء یوم خلق اللّه فیه النّور و
+هو یوم نحس فی حقّ الکفّار، فیکون مبارکا.
+و امّا قدر السّبق فی الابتداء:
+فینبغی ان یکون قدر السّبق للمبتدء بقدر ما یمکن بالاعادة مرّتین
+بالرّفق و التّدریج.
+فامّا اذا طال السّبق فی الابتداء و احتاج الی الاعادة عشر مرّات فهو
+فی الانتهاء ایضا کذلک لانّه یعتاده کذلک و لا یترک تلک الاعادة بجهد کثیر.
+و قد قیل:
+الدّرس حرف و التّکرار الف.
+ص : 24
+==== مقدار ابتداء شروع به درس ====
+ترجمه:
+فصل پنجم: در ابتداء شروع بدرس و مقدار و ترتیب آن
+شایسته است که ابتداء شروع به درس را روز چهارشنبه قرار دهند چنانچه
+حضرت رسول اکرم صلّی اللّه علیه و آله و سلّم فرمودند:
+هیچ چیزی در روز چهارشنبه شروع نشده مگر آنکه باتمام میرسد و هرعملی از
+اعمال خیر لازم است در روز چهارشنبه واقع شود زیرا در این روز حقتعالی نور را
+بیافرید و این روزی است که در حقّ کفّار نحس بوده بنابراین برای مؤمنین روز میمون
+و مبارکی است.
+مقدار ابتداء شروع به درس
+و امّا مقدار شروع به درس در روز اوّل سزاوار است باندازه ای باشد که
+شخص بتواند به تأنّی و آرامی آنرا دو بار اعاده کند یعنی به دو مرتبه مطالعه درس
+را بخوبی یاد گیرد.
+و امّا اگر بقدری درس طولانی باشد که با دو مرتبه مطالعه و یکبار
+تکرار نتواند آنرا یاد گرفته بلکه به ده بار نیازمند باشد پس در پایان نیز چنین
+بوده و هرمطلبی را می باید ده بار تکرار کند تا بیادش بماند چون وقتی در ابتداء
+شروع اینطور نمود عادتش بر آن مستقرّ میگردد.
+شایسته نیست که شخص طالب علم تکرار و اعاده درس را واگذارد بلکه در
+این راه سزاوار است رنج و مشقّت بسیار متحمّل گردد و دروس خود را تکرار کند چه
+آنکه گفته شده:
+درس یک حرف بوده و تکرارش هزار حرف میباشد.
+ص : 25
+==== ترتیب قرائت دروس ====
+متن:
+و ینبغی ان یبتدی بشیئ یکون اقرب الی فهمه و الاساتید کانوا یختارون
+للمبتدی صغارات المتون اقرب الی الفهم و الضّبط، فینبغی ان یعید السّبق بعد الضّبط
+و الاعادة کثیرا و لا یکتب المتعلّم شیئا لا یفهمه، فانّه یورث کلالة الطّبع و
+تذهب الفطنة و یضیع الاوقات.
+و ینبغی ان یجتهد فی الفهم من الاستاد بالتّأمّل و التّفکّر و کثرة
+التّکرار فانّه اذا قلّ السّبق و کثرت التّکرار و التّأمّل یدرک و یفهم.
+و قیل:
+حفظ حرفین خیر من سماع ورقین.
+فاذا تهاون فی الفهم و لم یجتهد مرّة او مرّتین یعتاد ذلک فی الفهم،
+فلا یفهم الکلام الیسیر فینبغی ان لا یتهاون فی الفهم بل یجتهد و یدعو اللّه تعالی
+و یتضرّع الیه، فانّه یجیب من دعاه و لا یخیّب من رجاه.
+ترجمه:
+ترتیب قرائت دروس
+شایسته است طالب علم ابتداء به درسی شروع کند که بفهمش نزدیکتر باشد
+و اساتید نیز برای مبتدی متون کوتاه و کم را که بفهم متعلّمین اقرب و نزدیک تر است
+برگزینند.
+سزاوار است بعد از اینکه درس را ضبط و حفظ نمود آنرا اعاده نماید و
+این امر را بحدّ کثرت و وفور برساند چیزی را که نفهمیده ننویسد چون موجب خستگی طبع
+بوده و فطانت و زیرکی را از بین میبرد و اوقات را ضایع و تباه میسازد.
+شایسته است در فهمیدن درس از استاد جهد و کوشش کرده
+ص : 26
+و در این راه از تأمّل و تفکّر غفلت نورزد آنرا زیاد تکرار نماید چه
+آنکه درس وقت کم بود و تکرارش زیاد و تأمّل در آن فراوان قطعا درس درک شده و
+فهمیده میشود.
+گفته شده:
+حفظ نمودن دو حرف از شنیدن دو ورق مطالب بهتر است.
+بنابراین وقتی در فهم مطالب سستی از خود نشان داد و سعی در تکرار آن
+به یک یا دو بار ننمود و این معنا در فهم و ادراکش عادت شده و در نتیجه کلام و سخن
+کوتاه و کم را نمی فهمد لذا شایسته است از هرگونه سستی در فهم مطالب و مسائل
+احتراز کرده و در قبال آن اجتهاد و سعی در فراگرفتن آنها بکند و همراه سعی و کوشش
+از خداوند متعال قوّه فهم و ادراک نیز خواسته و بدرگاهش تضرّع و زاری نماید چه
+آنکه حضرتش جلّ و علا کسی را که او را بخواند اجابت کرده و امیدش را قطع نمیکند.
+متن:
+و لا بدّ لطالب العلم من المطارحة و المناظرة، فینبغی ان یکون
+بالانصاف و التّأنّی و التّأمّل فیحترز عن الشّغب و الغضب، فانّ المناظرة و
+المذاکرة مشاورة، انّما یکون لاستخراج الصّواب و ذلک انّما یحصل بالتّأمّل و
+الانصاف و لا یحصل بالغضب و الشّغب.
+و فایدة المطارحة و المناظرة اقوی من فایدة مجرّد التّکرار، لانّ فیه
+تکرارا مع زیادة.
+قیل:
+مطارحة ساعة خیر من تکرار شهر لکن اذا کان منصفا سلیم الطّبع.
+ص : 27
+و ایّاک و المناظرة مع غیر مستقیم الطّبع، فانّ الطّبیعة مسترقّة و
+الاخلاق متعدّیة و المجاورة مؤثّرة.
+و ینبغی لطالب العلم ان یکون متأمّلا فی جمیع الاوقات فی دقائق
+العلوم و یعتاد ذلک، فانّما یدرک الدّقائق بالتّأمّل و لهذا قیل:
+تأمّل، تدرک.
+ترجمه:
+بر طالب علم لازم است که مجلس مباحثه و مناظره داشته باشد و شایسته
+است در این مجلس از طریق انصاف و آرامش و تأمّل خارج نشود، از خصومت و اعمال غضب
+دوری نماید چه آنکه مناظره و مذاکره خود نوعی مشاورت و تبادل افکار بوده که جهت
+استخراج مطالب حقّه و رسیدن به صواب صورت میگیرد و بدون تردید این غرض با تأمّل و
+اعمال انصاف حاصل شده و ابدا از طریق غضب و طرح منازعه و خصومت بدست نمی آید.
+باید دانست که فایده و نفع مباحثه و مناظره از فایده صرف تکرار
+شدیدتر و قوی تر است چه آنکه در آن هم تکرار درس بوده و هم امری زائد بر آن.
+در این باره گفته شده:
+یک ساعت مباحثه داشتن از تکرار یک ماه بهتر است مشروط باینکه شخص
+منصف و دارای طبعی سالم باشد.
+الحذر از مباحثه با کسیکه سلیقه و طبعی غیر مستقیم دارد چه آنکه
+طبیعت بشری رقیق و لطیف بوده و قابلیّتش برای اثر و پذیرش خصلت ها در حدّ کمال است
+و از طرفی دیگر اخلاق متعدّی و مسری بوده و مجاورت با اشخاص کاملا مؤثّر است.
+ص : 28
+شایسته است که طالب علم در تمام اوقات خود را به تأمّل و دقّت در
+دقائق علوم و مطالب باریک و ظریف علمی وادار کند و نفس خویش را بآن عادت دهد چه
+آنکه دقائق علوم به تأمّل نمودن و امعان نظر درک میشود و ازاینرو است که گفته اند:
+دقّت نما تا درک کنی.
+متن:
+و لا بدّ من التّأمّل قبل الکلام حتّی یکون صوابا، فانّ الکلام
+کالسّهم، فلا بدّ من تقدیمه بالتّأمّل قبل الکلام حتّی یکون ذکره مصیبا فی اصول
+الفقه.
+و هذا اصل کبیر و هو ان یکون کلام الفقیه المناظر بالتّأمّل.
+و یکون مستفیدا فی جمیع الاحوال و الاوقات و عن جمیع الاشخاص.
+قال رسول اللّه صلّی اللّه علیه و آله و سلّم:
+الحکمة ضالّة المؤمن اینما وجدها اخذها.
+و قیل:
+خذ ما صفی ودع ما کدر.
+و لیس لصحیح البدن و العقل عذر فی ترک العلم.
+ترجمه:
+لازمست پیش از سخن گفتن تأمّل و فکر نموده تا کلامش صواب باشد چه
+آنکه سخن همچون تیر است پس چاره ای نیست از تقدیم تأمّل و فکر پیش از آن تا ذکرش
+در اصول فقه بصواب برسد و این قاعده و اصل بزرگی میباشد که عبارتست از اینکه کلام
+فقیه برای شخص ناظر از روی تأمّل و فکر باشد.
+و شایسته است که طالب علم در جمیع احوال و تمام اوقات
+ص : 29
+مستفید بوده و از تمام اشخاص بهره ببرد.
+پیامبر اکرم صلّی اللّه علیه و آله و سلّم فرمودند:
+حکمت گمشده مؤمن بوده هرکجا که آنرا بیابد برمیدارد.
+و گفته شده:
+آنچه صاف و از آلوده گیها منزّه است بگیر و آنچه کدر و تیره است
+واگذار.
+و کسیکه دارای بدن و عقل سالمی است در ترک علم و دانش معذور نمیباشد.
+متن:
+و للمتعلّم ان یشتغل بالشّکر باللّسان و الارکان بان یری الفهم و
+العلم من اللّه تعالی و یراعی الفقراء بالمال و غیره و یطلب من اللّه تعالی
+التّوفیق و الهدایة، فانّ اللّه تعالی هاد لمن استهداه به.
+و من یتوکّل علی اللّه فهو حسبه انّ اللّه بالغ امره قد جعل اللّه
+لکلّ شیئ قدرا.
+و ینبغی لطالب العلم ان یکون ذا همّة عالیة لا یطمع فی اموال النّاس.
+قال رسول اللّه صلّی اللّه علیه و آله:
+ایّاک و الطّمع، فانّه فقر حاضر، فلا ینجل بما عنده من المال، بل
+ینفق علی نفسه و علی غیره.
+قال رسول اللّه صلّی اللّه علیه و آله:
+النّاس کلّهم فی الفقر مخافة للفقر.
+و کان فی الزّمان الاوّل یتعلّمون الحرفة، ثمّ یتعلّمون العلم حتّی
+لا یطمعون فی اموال النّاس.
+ص : 30
+و فی الحکمة:
+من استغنی بمال النّاس افتقر و العالم اذا کان طامعا لا یبقی له حرفة
+العلم و لا یقول بالحقّ.
+ترجمه:
+بر متعلّم و فراگیرنده دانش است که زبان و اعضاء و جوارحش را به
+شکرگذاری حقتعالی مشغول نماید و مقصود از شکر اینست که فهم و دانش را از جانب
+حقتعالی دیده و نیازمندان را با مال و غیر آن مورد ملاطفت و رعایت خویش قرار دهد و
+پیوسته از حضرتش فراهم آمدن اسباب و هدایت را بخواهد چه آنکه باریتعالی هرکسی را
+که از وی طلب هدایت کند رهنمائی فرماید.
+چنانچه خود در قرآن عزیز میفرماید:
+کسیکه بر خدا توکّل کند پس او کفایتش کند او است که امرش بر تمام
+ماسوی نافذ میباشد، برای هرچیز اندازه و مقداری مقرّر فرموده است.
+سزاوار است که طالب علم دارای همّتی بلند بوده و هرگز در اموال و
+ثروت مردم طمع و چشم داشتی نداشته باشد.
+حضرت رسول اکرم صلّی اللّه علیه و آله و سلّم فرمودند:
+الحذر از طمع، چه آنکه آن فقری است فعلی، پس طالب علم بخل نکرده و
+آنچه نزدش از مال است بر خود و دیگران انفاق کند.
+پیامبر اکرم صلّی اللّه علیه و آله و سلّم فرمودند:
+تمام مردم بجهت ترس از فقر در نداری و بی چیزی زندگی میکنند.
+در زمانهای پیش ابتداء حرفه و صنعتی را می آموخته پس از
+ص : 31
+آن به یاد گرفتن علم میپرداختند تا بدینوسیله در اندوخته های مردم
+چشم داشتی نداشته باشند.
+و در کلام حکمت آمیز آمده:
+کسیکه به مال مردم غناء بطلبد فقیر میگردد و عالم وقتی طمع در مال
+دیگران داشت برایش علمی باقی نمیماند و هرگز بحقّ تکلّم نمیکند.
+متن:
+و ینبغی لطالب العلم ان یعدّ نفسه و یقدّر تقدیرا فی التّکرار، فانّه
+لا یستقرّ قلبه حتّی لا یبلغ ذلک المبلغ.
+و ینبغی ان یکرّر سبق الامس خمس مرّات و سبق الیوم الّذیّ قبل الامس
+اربع مرّات و سبق الّذی قبله ثلاثا و الّذیّ قبله اثنان و الّذیّ قبله واحدا فهذا
+ادعی و اقرب الی الحفظ و التّکرار.
+فینبغی ان لا یعتاد المخافة فی التّکرار، لانّ الدّرس و التّکرار لا
+بدّ ان یکون بقوّة و نشاط و لا یجتهد جهدا یجهد نفسه لئلّا ینقطع عن التّکرار،
+فخیر الامور اوسطها و لا بدّ له من المداومة فی العلم من اوّل التّحصیل الی آخره.
+ترجمه:
+سزاوار است طالب علم خود را آماده و مهیّا نموده و در تکرار مقداری
+را معیّن و تقدیر نماید چه آنکه قلب او آرام نخواهد گرفت مگر آنکه بآن مبلغ و
+مقدار برسد.
+و شایسته است درس روز قبل را پنج بار و درس روزی که پیش از آنست چهار
+مرتبه و درس قبل از آنرا سه و آنچه پیش از آنست دو و درس جلوتر از آنرا یک بار
+مرور و تکرار نماید چه آنکه این امر به
+ص : 32
+حفظ مطلب نزدیکتر و اثرش در آن بیشتر است.
+سزاوار است در مقام تکرار خفّت و سستی را شعار خود نکند چه آنکه درس
+و تکرارش هردو می باید با نیرو و نشاط باشد، سعی کند که خود را خسته و کوفته نسازد
+تا از تکرار بازبماند چه آنکه بهترین امور حدّ وسط آنها میباشد.
+لازمست طالب علم از ابتداء تحصیل تا پایانش مداومت در علم و دانش
+داشته باشد.
+ص : 33
+=== فصل ششم: در بیان توکل ===
+متن:
+الفصل السّادس فی التّوکّل
+لا بدّ لطالب العلم من التّوکّل و لا یهمّ لامر الرّزق و لا یشغل
+قلبه بذلک و یصبر، لانّ طلب العلم امر عظیم و فی طلب تحصیله اجر جزیل و هو افضل من
+القرائة عند اکثر العلماء فمن صبر علی ذلک فقد وجد لذّة تفوق سایر لذّات الدّنیا و
+لهذا کان محمّد بن الحسن الطّوسی (ره) اذا اسهر اللّیالی و حلّ له مشکلات یقول:
+این ابناء الملوک من هذه اللّذّة.
+و ینبغی ان لا یشغل بشیئ و لا یعرض عن الفقه و الحدیث و التّفسیر و
+القرآن.
+ترجمه:
+فصل ششم: در بیان توکّل
+برای طالب علم لازمست که خود را بصفت حسنه توکّل آراسته و همّتش را
+برای امر رزق و روزی صرف نکرده و دلش را برای
+ص : 34
+این امر مشغول نکرده بلکه در این رابطه صابر و شکیبا باشد چه آنکه
+طلب دانش امر بزرگی است و در طلب آن اجر فراوانی میباشد و از نظر اکثر ارباب علم
+طلب دانش افضل و برتر است از قرائت و خواندن آن لذا کسی که در تحصیل آن صابر باشد
+پس لذّتی می یابد فوق تمام لذّات دنیا ازاینرو بود که مرحوم شیخ اجلّ محمّد بن حسن
+طوسی معروف به شیخ طائفه امامیّه قدّس سرّه وقتی شبها را بی خوابی میکشید و در حلّ
+مشکلات علوم صبر بخرج میداد تا برایش گره گشاده میگشت میفرمود:
+فرزندان سلاطین کجا هستند تا لذّت علم را که من می چشم بچشند.
+شایسته است طالب علم خود را بشیئ مشغول و سرگرم نکند و از فقه و حدیث
+و تفسیر و قرآن اعراض ننماید.
+ص : 35
+=== فصل هفتم: در بیان وقت تحصیل ===
+متن:
+الفصل السّابع فی وقت التّحصیل
+قیل: وقت التّعلّم من المهد الی اللّحد.
+و افضل اوقاته شرع الشّباب و وقت السّحر و مابین العشائین.
+و ینبغی ان یستغرق جمیع اوقاته، فاذا ملّ من علم یشتغل بعلم آخر.
+و کان محمّد بن الحسن لا ینام اللّیل و کان یضع عنده دفاتر اذا ملّ
+من نوع ینظر الی نوع آخر و کان یضع عنده الماء و یزیل نومه بالماء و کان یقول:
+النّوم من الحرارة.
+ترجمه:
+فصل هفتم: در بیان وقت تحصیل
+چنین گفته شده: وقت تعلّم و فراگیری دانش از گهواره تا گور میباشد.
+ص : 36
+و برترین اوقاتش ایّام جوانی و هنگام سحر و بین عشائین (زمان بین
+مغرب و عشاء) میباشد.
+و شایسته است که طالب علم تمام وقتش را مستغرق در تحصیل علم نماید،
+پس وقتی از علمی ملول و دلتنگ گردید به دانش دیگر خود را سرگرم کند.
+در احوالات مرحوم شیخ الطّائفه محمّد بن حسن طوسی آمده که ایشان شب
+را نخوابیده و نزدشان دفاتر و کتبی می نهادند و وقتی از یک نوع دانش خسته و دلتنگ
+می شدند به نوع دیگرش نظر می افکندند و پیوسته در کنارش آبی بود که خواب را با آب
+از خود دور میساخت و میفرمود: خواب از حرارت ناشی میشود.
+ص : 37
+=== فصل هشتم: در بیان مهربانی و نصیحت ===
+متن:
+الفصل الثّامن فی الشّفقّة و النّصیحة
+ینبغی ان یکون صاحب العلم مشفقا، ناصحا، فالحسد یضرّ و لا ینفع، بل
+یشغله نیّة تحصیل الکمال و ینبغی ان یکون همّة المعلّم ان یصیر المتعلّم فی قرنه
+عالما و یشفق علی تلامذته بحیث فاق علی علماء العالم.
+و ینبغی لطالب العلم ان لا ینازع احدا و لا یخاصمه، لانّه یضیع
+الاوقات، فالمحسن سیجزی باحسانه و المسئ سیکفیه مساویه.
+قیل:
+علیک ان تشتغل بمصالح نفسک لا بقهر عدوّک، فاذا اقمت بمصالح نفسک
+تضمّن ذلک قهر عدوّک ایّاک و المعادات فانّها تفضحک و تضیّع اوقاتک و علیک
+بالتّأمّل لا سیّما من السّفهاء و ایّاک ان تظنّ بالمؤمن سوء، فانّه منشاء العداوة
+و لا یحلّ ذلک لقوله علیه السّلام:
+ظنّوا بالمؤمنین خیرا.
+و انّما ینشاء ذلک من حیث النّفس.
+ص : 38
+ترجمه:
+فصل هشتم: در بیان مهربانی و نصیحت
+شایسته و سزاوار است صاحب علم مهربان، ناصح و پنددهنده بوده و از حسد
+و رشگ بردن برحذر باشد چه آنکه حسد مضرّ بوده و نفعی ندارد بلکه وجود چنین صفت
+ذمیمه ای صاحب دانش و طالب علم را از نیّت تحصیل کمال بازمیدارد.
+و سزاوار است اینکه همّت استاد و معلّم این باشد که متعلّم و شاگرد
+را در بین اقران و امثالش عالم برجسته و دانشمندی فرزانه گرداند.
+و نیز از وظایف معلّم اینستکه بر شاگردان خود دلسوز و مهربان باشد
+بطوریکه ایشان را بنوع و نحوی تربیت کند که بر دانشمندان عالم برتر گردند.
+و شایسته و سزاوار است که اهل علم و طالب دانش با احدی در مقام
+منازعه و مخاصمه برنیاید زیرا این امر اوقات شریف را تباه و تضییع میکند و در قبال
+آن محسن بزودی بواسطه احسانش مأجور واقع شده و مسئ و بدرفتار عنقریب گرفتار زشتی
+اعمال و رفتارش خواهد شد.
+چنین گفته شده:
+بر تو است که در راه اصلاح نفس خود کوشا بوده و از قهر و غلبه بر
+دشمنت اجتناب و دوری نمائی چه آنکه وقتی به تربیت نفس و اصلاح آن قیام نمودی بر
+دشمنت نیز قاهر و غالب خواهی آمد.
+الحذر از اعمال دشمنی چه آنکه آن تو را مفتضح و رسوا کرده
+ص : 39
+و اوقات گرانبهایت را تباه میسازد و بر تو است که تأمّل و حالت
+احتیاط داشته باشی مخصوصا از اشخاص نادان و سفیه و الحذر از سوء ظنّ بردن به اهل
+ایمان چه آنکه این امر منشاء و سبب عداوت ها و دشمنی ها میباشد و از حیث شرع نیز
+حلال و جایز نیست چه آنکه معصوم علیه السّلام فرمودند:
+بمؤمنین گمان نیک برید.
+و این حالت بدبینی و سوء ظنّ صرفا از جانب نفس و ناشی از آن میباشد.
+ص : 40
+=== فصل نهم: در بیان استفاده ===
+متن:
+الفصل التّاسع فی الاستفادة
+ینبغی لطالب العلم ان یکون مستفیدا فی کلّ وقت حتّی یحصل له الفضل.
+و طریق الاستفادة ان یکون معه فی کلّ وقت محبرة حتّی یکتب ما یسمع من
+الفوائد.
+قیل:
+ما حفظ فرّ و ما کتب قرّ.
+قیل:
+العلم ما یؤخذ من افواه الرّجال لانّهم یحفظون احسن ما یسمعون و
+یقولون احسن ما یحفظون.
+و وصیّ شخص لابنه بان یحفظ کلّ یوم شقصا من العلم، فانّه یسیر و عن
+قریب یصیر کثیرا.
+فالعلم کثیر و العمر قصیر، فینبغی ان لا یضیع الطّالب له الاوقات و
+السّاعات و یغتنم اللّیالی و الخلوات.
+ص : 41
+قیل:
+اللّیل طویل، فلا تقصره بمنامک و النّهار مضیئ، فلا تکدّره بآثامک.
+ترجمه:
+فصل نهم: در بیان استفاده
+سزاوار است طالب علم در تمام اوقات در مقام استفاده باشد تا برایش
+فضل و کمال حاصل شود.
+و طریق و راه استفاده اینستکه پیوسته با وی دواتی بوده تا آنچه از
+فوائد و مطالب ارزنده را می شنود بنویسد.
+گفته شده:
+آنچه حفظ میشود فراموش شده و آنچه نوشته میگردد ثابت و مستقرّ
+میماند.
+و نیز گفته اند:
+دانش آنستکه از دهان بزرگان گرفته شود چه آنکه ایشان بهترین کلماتی
+را که می شنوند حفظ کرده و نیکوترین محفوظات خود را بازگو میکنند.
+گفته اند شخصی فرزندش را چنین سفارش نمود که هرروز پاره و قسمتی از
+علم را فرابگیر، چه آنکه آن کم و ناچیز است ولی بزودی این اندک بسیار و فراوان
+میگردد.
+دانش و علم بسیار و فراوان است و در مقابلش عمر و وقت کوتاه، پس
+شایسته است طالب علم وقت و ساعات خود را تباه نکرده
+ص : 42
+و شبها را مغتنم شمرده و از خلوات استفاده و بهره بردارد.
+گفته اند:
+شب طولانی است پس با خوابیدن آنرا کوتاهش مکن و روز نورانی بوده پس
+با نافرمانی ها و گناهانت مکدّر و تیره اش منما.
+متن:
+و ینبغی لطالب العلم ان یغتنم الشّیوخ و یستفید منهم و لا یتحسّر
+لکلّ مافات، بل یغتنم ما حصل له فی الحال و الاستقبال من تحمیل المشاقّ و المذلّة
+فی طلب العلم و التّملّق مذموم الّا فی طلب العلم، فانّه لا بدّ له من التّملّق
+للاستاد و الشّرکاء و غیرهم للاستفادة.
+و قیل:
+العلم عزّ لا ذلّ فیه و لا یدرک الّا بذلّ لا عزّ فیه.
+ترجمه:
+و برای طالب علم شایسته و سزاوار است که اساتید و بزرگان علم را در
+نظر داشته و وجودشان را مغتنم شمرده و از ایشان بهره ببرد و بر اوقات از دست رفته
+حسرت نخورده بلکه برای آنچه از زمان حال و آینده باقیمانده ارزش قائل شده و سعی
+کند آنها از دستش بیهوده نروند لذا خود را به تحمیل مشاقّ وادار نموده و در راه
+طلب علم هرذلّت و خواری را بر خود هموار نماید.
+چاپلوسی و تملّق در همه امور مذموم و ناپسند است مگر در راه تحصیل
+علم چه آنکه طالب علم می باید از استاد و شرکاء در بحث و دیگران بمنظور استفاده از
+آنها تملّق نموده و چاپلوسی کند.
+گفته شده:
+علم عزیز و شریف بوده ذلّت و خواری در آن نیست ولی درک نمیشود مگر به
+خواری که عزّت در آن نمیباشد.
+ص : 43
+=== فصل دهم: در بیان تقوی در مقام تعلم ===
+متن:
+الفصل العاشرفی الورع فی التّعلّم
+روی حدیث فی هذا الباب عن رسول اللّه صلّی اللّه علیه و آله انّه
+قال:
+من لم یتورّع فی تعلّمه ابتلاه اللّه باحد من ثلاثة اشیاء:
+امّا ان یمیته فی شبابه او یوقع فی الرّساتیق او یبتلیه بخدمة
+السّلطان فمهما کان طالب العلم اورع کان علمه انفع و التّعلیم له ایسر و فوائده
+اکثر.
+و من الورع ان یحترز عن الشّبع و کثرة الکلام فیما لا ینتفع و ان
+یحترز عن اکل طعام السّوق ان امکن لانّ طعام السّوق اقرب الی النّجاسة و الخباثة و
+ابعد عن ذکر اللّه تعالی و اقرب الی الغفلة، لانّ ابصار الفقراء تقع علیه و لا
+یقدرون علی الشّراء فیتأذّون بذلک، فیذهب برکته.
+ترجمه:
+فصل دهم: در بیان تقوی در مقام تعلّم
+حدیث و روایتی در این باب از وجود مبارک حضرت رسول
+ص : 44
+اکرم صلّی اللّه علیه و آله و سلّم نقل شده و آن اینستکه فرمودند:
+کسیکه در فراگرفتن علمش ورع و تقوی نداشته باشد حقتعالی وی را بیکی
+از سه چیز مبتلاء میفرماید:
+یا او را جوانمرگ میکند یا در ده قرارش داده و عالم اهل ده میگردد و
+یا بخدمت سلطان مبتلایش میکند.
+پس طالب علم هرچه تقوایش بیشتر بوده دانشش پربارتر و تعلیم برایش
+سهل تر و فوائد آن بیشتر است.
+و از تقوی و ورع است اینکه از سیر کردن شکم و تکلّم زیاد در اموری که
+نفعی ندارد اجتناب کرده و از تناول غذای بازار حتّی الامکان بپرهیزد چه آنکه طعام
+بازار به نجاست نزدیکتر و خباثتش بیشتر بوده و انسان را از یاد خدا دور و به غفلت
+نزدیک مینماید زیرا چشمان فقراء بآن دوخته شده و قادر بر خریدنش نبوده و ازاینرو
+در اذیّت قرار گرفته اند و در نتیجه برکت از آن رفته است.
+متن:
+و ینبغی لطالب العلم ان یحترز عن الغیبة و عن مجالسة مکثار الکلام،
+فانّ من یکثر الکلام یسرق عمرک و یضیّع اوقاتک.
+و من الورع ان یجتنب من اهل الفساد و التّعطیل، فانّ المجالسة مؤثّرة
+لا محالة و ان یجلس مستقبل القبلة فی حال التّکرار و المطالعة و یکون مستنّا بسنّة
+النّبیّ صلّی اللّه علیه و آله.
+و یغتنم دعوة اهل الخیر عن دعوة الظّلوم و یطلب الهمّة و استدعی من
+الصّالحین.
+ترجمه:
+سزاوار است طالب دانش از غیبت و پشت سرگوئی دیگران اجتناب کرده و از
+هم نشینی با کسیکه سخن بسیار میگوید
+ص : 45
+پرهیز نماید چه آنکه شخص پرسخن عمر تو را به یغما برده و اوقاتت را
+تباه میکند.
+و از تقوی است اینکه از اهل فساد و کساد اجتناب نماید چه آنکه مجالست
+و هم نشینی مؤثّر بوده و قطعا حالات و صفات هم نشین در شخص اثر میگذارد.
+سزاوار است در حال بحث و مطالعه رو بقبله بنشیند، پیوسته مؤدّب بآداب
+نبویّ صلّی اللّه علیه و آله و سلّم باشد.
+دعوت اهل خیر را مغتنم شمرده و اجابت کرده و از دعوت ظالم و ستمکار
+حذر نماید، طالب همّت بوده و از صالحین استدعای دعاء داشته باشد.
+متن:
+و ینبغی لطالب العلم ان لا یهاون برعایة الآداب و السّنن، فانّ من
+تهاون بالآداب حرم السّنن و من تهاون بالسّنن حرم الفرائض و من تهاون بالفرائض حرم
+الآخرة.
+و قال بعضهم: هذا حدیث من رسول اللّه صلّی اللّه علیه و آله و سلّم.
+و ینبغی ان یکثر الصّلوة و یصلّی صلوة الخاشعین، فانّ ذلک عون من
+التّحصیل و التّعلّم.
+و ینبغی ان یستصحب دفترا علی کلّ حال یطالعه.
+قیل:
+من لم یکن الدّفتر فی کمّه لم یثبت الحکمة فی قلبه.
+و ینبغی ان یکون فی الدّفتر بیاض و یستصحب المحبرة لیکتب ما یسمعه
+کما قال النّبیّ صلّی اللّه علیه و آله و سلّم لهلال بن یسار حین
+ص : 46
+قرّر له العلم و الحکمة:
+هل معک محبرة؟
+ترجمه:
+برای طالب علم سزاوار است که در رعایت آداب اخلاق و سنن سستی نورزد
+چه آنکه کسیکه به آداب سستی نشان دهد از سنن و مستحبّات محروم شده و آنکس که در
+انجام مستحبّات سهل انگار باشد از انجام واجبات بازمانده و شخصی که بفرائض و
+واجبات اهمال و سستی نشان دهد از آخرت و عوائد آن محروم است.
+بعضی از بزرگان فرموده اند:
+عبارتی که نقل شد حدیثی است منقول از حضرت رسول اکرم صلّی اللّه علیه
+و آله و سلّم: سزاوار است طالب علم نماز بسیار بخواند، نمازش، نماز خاشعین بوده و
+در آن بجز خدا فکر ننماید و خود را در پیشگاه مقدّسش ذلیل و خرد بداند چه آنکه این
+امر خود برای تحصیل و فراگرفتن علم کمک و یاور میباشد.
+بسیار بجا است که طالب دانش همراهش همیشه دفتری بوده که آنرا مطالعه
+نماید.
+گفته اند:
+کسیکه در آستینش دفتری نباشد هرگز حکمت در دلش قرار نمیگیرد.
+سزاوار است در دفتر قسمتی سفید گذارده و همراه خود قلمی بردارد تا
+آنچه را که می شنود در آنجا بنویسد چنانچه پیغمبر اکرم صلّی اللّه علیه و آله و
+سلّم وقتی برای هلال بن یسار علم و حکمت را تقریر مینمودند فرمودند:
+آیا با تو قلمی میباشد؟
+ص : 47
+=== فصل یازدهم: در آنچه موجب حفظ و فراموشی میباشد ===
+==== اشاره ====
+متن:
+الفصل الحادی عشرفی ما یورث الحفظ و النّسیان
+و اقوی اسباب الحفظ الجدّ و المواظبة و تقلیل الغذاء و صلوة اللّیل
+بالخضوع و الخشوع و قراءة القرآن من اسباب الحفظ.
+قیل:
+لیس شیئ ازید فی الحفظ من قراءة القرآن لا سیّما آیة الکرسی و قراءة
+القرآن نظرا افضل لقوله صلّی اللّه علیه و آله و سلّم:
+افضل اعمال امّتی قراءة القرآن نظرا.
+و بکثرة الصّلواة علی النّبیّ صلّی اللّه علیه و آله و المسواک و شرب
+العسل و اکل الکندر مع السّکّر و اکل احدی و عشرین زبیبة حمراء فی کلّ یوم.
+و کلّ ذلک یورث الحفظ و یشفی من کثرة الامراض و الاسقام.
+و کلّ ما یقلّل البلغم و الرّطوبات یزید فی الحفظ.
+ص : 48
+ترجمه:
+فصل یازدهم: در آنچه موجب حفظ و فراموشی میباشد
+مؤثّرترین اسباب و موجبات حفظ سعی نمودن و مواظبت داشتن و مراقب بودن
+میباشد.
+کم تناول کردن غذا و بجای آوردن نماز شب با حالت خضوع و خشوع و
+خواندن قرآن مجید نیز از موجبات حفظ و ماندن مطالب میباشد.
+گفته شده:
+چیزی مؤثّرتر در حفظ مسائل و مطالب از قرائت قرآن نبوده مخصوصا خواندن
+آیة الکرسی.
+البتّه افضل و بهتر آنستکه قرآن را از رو خوانده و در وقت تلاوت
+بخطوطش نظر نمایند چه آنکه پیامبر اکرم صلّی اللّه علیه و آله و سلّم فرمودند:
+بالاترین و والاترین اعمال امّت من اینستکه قرآن را با نظر نمودن بآن
+بخوانند.
+و نیز از اسباب حفظ اینستکه بسیار بر پیامبر اکرم صلّی اللّه علیه و
+آله و سلّم صلوات بفرستند.
+و از جمله اسباب حفظ زدن مسواک و خوردن عسل و تناول نمودن کندر با
+شکر و خوردن بیست و یکدانه کشمش قرمز در هرروز میباشد.
+و آنچه تا باینجا ذکر شد موجب پیدایش قوّه حفظ و شفاء از امراض و کثرت
+اسقام میباشد و هرچه باعث کاهش بلغم و رطوبات گردد حفظ را می افزاید.
+ص : 49
+==== اسباب پیدایش نسیان و فراموشی ====
+متن:
+و ممّا یورث النّسیان:
+کثرة المعاصی و کثرة الهموم و الاحزان فی امور الدّنیا و کثرة
+الاشتغال و العلایق و قد ذکرنا، لانّه لا ینبغی للعاقل ان یهمّ لامور الدّنیا
+لانّه یضرّ و لا ینفع و هموم الدّنیا لا یخلو عن الظّلمة فی القلب و هموم الآخرة
+لا یخلو من النّور فی القلب و تحصیل العلوم ینفی الهمّ و الحزن و اکل الکربزة و
+التّفاح الحامض و نظر المصلوب و قراءة لوح القبور و العبور بین اقطار الجمل و
+القاء القمّل الحیّ علی الارض و الحجامة علی نقرة الفقار کلّ ذلک یورث النّسیان.
+ترجمه:
+اسباب پیدایش نسیان و فراموشی
+از اموری که باعث فراموشی میشود:
+کثرت گناه و ازدیاد اندوه و فراوانی حزن در امور دنیا و سرگرمی زیاد
+و دلبستگی به آنرا میتوان برشمرد چنانچه قبلا بآن اشاره گردید.
+شخص عاقل و فهمیده نمی باید برای امور و جهات دنیوی مهموم و غمناک
+گردد چه آنکه علائق و امتعه دنیوی مضرّ بوده و نافع نیستند، هموم دنیا از ایجاد
+ظلمت و تیره گی در دل خالی نبوده و در مقابلش اندوه و حزن برای آخرت از اضائه نور
+در قلب مجرّد نمیباشد.
+تحصل علوم و فراگرفتن دانش حزن و غم را می زداید.
+خوردن خیار چنبر و سیب ترش و دیدن دار آویخته و خواندن سنگ قبرها و
+گذشتن از بین قطار شتران و انداختن شپش زنده بر زمین و حجامت بر گودی ستون فقرات
+جملگی از اسباب پیدایش فراموشی میباشند.
+ص : 50
+=== فصل دوازدهم: در بیان آنچه موجب جلب روزی وزیادی آن و آنچه باعث زیادی عمر و کوتاهی آن می شود ===
+متن:
+الفصل الثّانی عشرفیما یجلب الرّزق و یزیده و ما یزید العمر و ینقص
+ثمّ لا بدّ لطالب العلم من القوّة و الصّحّة لیکون فارغ البال فی طلب
+العلم و فی کلّ ذک صنّفوا کتابا فاوردت البعض هیهنا علی الاختصار.
+قال رسول اللّه صلّی اللّه علیه و آله:
+لا یزید فی الرّزق و لا یردّ القدر الّا الدّعاء و لا یزید العمر
+الّا البرّ.
+فیثبت بهذا الحدیث انّ ارتکاب الذّئب یسبّب حرمان الرّزق خصوصا الکذب
+یورث الفقر.
+و قد ورد حدیث خاصّ بذلک و کذا الصّحبة جنبا یمنع الرّزق و کذا کثرة
+النّوم ثمّ النّوم عریانا و البول عریانا و الاکل جنبا و التّهاون بسقاط المائدة و
+حرق قشر البصل و الثّوم و کنس البیت فی اللّیل و ترک القمامة فی البیت و المشی
+قدّام المشایخ و نداء الابوین
+ص : 51
+باسمهما و الخلال بکلّ خشبة و غسل الیدین بالتّراب و الطّین و الجلوس
+علی العتبة و الاتّکاء علی احد زوجی الباب و التّوضوء فی المبرز و خیاطة الثّوب
+علی البدن و تجفیف الوجه بالثّوب و ترک بیت العنکبوت فی البیت و التّهاون بالصّلوة
+و اسراع الخروج من المسجد و الابتکار فی الذّهاب الی السّوق و الابطاء فی الرّجوع
+منع و شراء کسرات الخبز من الفقراء السّائلین و رعاء الشّر علی الوالدین و ترک
+تطهیر الاوانی و اطفاء السّراج بالنّفس.
+کلّ ذلک یورث الفقر، عرف ذلک بالآثار.
+ترجمه:
+فصل دوازدهم: در بیان آنچه موجب جلب روزی وزیادی آن و آنچه باعث
+زیادی عمر و کوتاهی آن می شود
+شایسته و سزاوار است که طالب علم دارای قوّت و صحّت مزاج بوده تا در
+طلب علم فارغ البال بوده و با آرامش خاطر در مقام تحصیل برآید و در هریک از این
+امور حضرات کتابی تصنیف و تألیف فرموده اند.
+و من در اینجا قصدم اینستکه برخی از آنچه در این امور نوشته شده بطور
+اختصار بیاورم:
+پیغمبر اکرم صلّی اللّه علیه و آله و سلّم فرمودند:
+رزق و روزی را زیاد نکرده و بمقدارش نمی افزاید مگر دعاء
+ص : 52
+و موجب زیادی و طولانی عمر نمیشود مگر احسان نمودن.
+پس باین حدیث شریف ثابت میشود که ارتکاب گناه موجب محروم ماندن از روزی
+میشود مخصوصا دروغ که باعث فقر و تنگدستی میشود.
+و حدیث خاصّی در این زمینه وارد شده است.
+و نیز مصاحبت با جنب مانع از رزق میشود و همچنین امور ذیل جملگی سبب
+تنگدستی و فقر میباشند:
+خواب زیادی، لخت و عریان خوابیدن، عریان بول نمودن، در حال جنابت غذا
+خوردن، سهل انگاری نمودن درباره ته مانده سفره، آتش زدن پوست پیاز و سیر، جاروب
+زدن اطاق در شب، واگذاردن کثافت و زباله در خانه، جلو پیران راه رفتن، پدر و مادر
+را با اسمشان خواندن، با هرچوبی خلال نمودن دندانها، شستن دستها با خاک و گل،
+نشستن بر دربگاه و آستانه، تکیه دادن بر یکی از دو لنگه درب، وضوء گرفتن در بیت
+الخلاء، دوختن جامه در حالیکه به تن میباشد، خشک کردن صورت با جامه، واگذاردن لانه
+عنکبوت در خانه، سهل انگاری نمودن در امر نماز، بسرعت از مسجد خارج شدن، زود به
+بازار رفتن و دیر مراجعت کردن از آن، خریدن خورده نان از فقرائیکه اهل سؤال هستند،
+بدی نمودن به پدر و مادر، آلوده گذاردن ظروف و نشستن آنها، دمیدن در چراغ و خاموش
+کردنش با آن.
+چنانچه گفته شد تمام این امور مورث فقر و تنگدستی است که از طریق
+آثار و اخبار بآن اطّلاع حاصل شده است.
+متن:
+و کذا الکتابة بقلم معقود و الامشاط بمشط مکسور و ترک الدّعاء
+للوالدین و التّعمم قاعدا و التّسرول قائما و البخل و التّقتیر
+ص : 53
+و الاسراف و الکسل و التّوانی و التّهاون فی الامور.
+قال رسول اللّه صلّی اللّه علیه و آله:
+استنزلوا الرّزق بالصّدقة و البکور مبارک یزید فی جمیع النّعم خصوصا
+فی الرّزق و حسن الخطّ من مفاتیح الرّزق و طیب الکلام یزید فی الرّزق.
+ترجمه:
+و همچنین نوشتن با قلم بسته شده بجائی و نیز شانه زدن با شانه شکسته
+و دعاء در حقّ پدر و مادر ننمودن، گذاردن عمّامه بر سر در حال نشستن، پوشیدن شلوار
+در حال ایستاده، بخل ورزیدن، خودداری کردن از صرف مال، و اسراف نمودن و کسل بودن و
+سستی نشان دادن در امور موجب فقر و مانع از روزی میباشند.
+پیغمبر اکرم صلّی اللّه علیه و آله و سلّم فرمودند:
+با دادن صدقه روزی را جلب کنید و بامدادان برخاستن بابرکت بوده و
+تمام نعمت ها خصوصا رزق و روزی را زیاد میکند و نیکو نوشتن یکی از کلیدهای روزی
+بوده و خوش کلام بودن نیز روزی را زیاد مینماید.
+متن:
+و عن حسین بن علی علیهما الصّلوة و السّلام:
+ترک الزّناء و کنس الفنا و غسل الاناء مجلبة للغناء.
+و اقوی الاسباب الجالبة للرّزق الصّلوة بالتّعظیم و الخشوع و قراءة
+سورة الواقعة خصوصا باللّیل و وقت العشاء و سورة یس و تبارک الّذی بیده الملک وقت
+الصّبح و حضور المسجد قبل الاذان و المداومة علی الطّهارة و اداء سنّة الفجر و
+الوتر فی البیت و ان لا یتکلّم بکلام اللّغو.
+ص : 54
+ترجمه:
+و از مولانا حسین بن علی علیهما الصّلوة و السّلام منقول است که
+فرمودند:
+ترک عمل فحشاء و روفتن اطراف درب خانه و شستن ظروف غناء و ثروت را
+جلب میکند.
+و قوی ترین اسباب جالب روزی گذاردن نماز با حالت تعظیم و خشوع و
+خواندن سوره واقعه مخصوصا در شب و زمان عشاء و قرائت سوره یس و تبارک الّذی بیده
+الملک در وقت صبح و حاضر شدن بمسجد پیش از اذان و دائم با طهارت بودن و انجام
+نافله صبح و خواندن نماز وتر در خانه و ترک کلام لغو و بیهوده میباشد.
+متن:
+قیل:
+من اشتغل بما لا یعنیه یفوته ما یعنیه.
+قال علی علیه الصّلوة و السّلام:
+اذا تمّ العقل نقص الکلام.
+و ممّا یزید فی العمر ترک الاذی و توقیر الشّیوخ و صلة الرّحم و
+یحترز عن قطع الاشجار الرّطبة الّا عند الضّرورة و اسباغ الوضوء و حفظ الصّحّة.
+و لا بدّ لطالب العلم ان یتعلّم شیئا من الطّبّ و یتبع بالآثار
+الواردة فی الطّبّ الّذیّ جمعه الشّیخ الامام ابو العبّاس المستغفری فی الکتاب
+المسمّی بطبّ النّبیّ صلّی اللّه علیه و آله و سلّم و الحمد للّه ربّ العالمین.
+ترجمه:
+گفته شده:
+کسیکه خود را به آنچه بیهوده و بی معنا است مشغول و
+ص : 55
+سرگرم کند آنچه مورد قصد و واجد معنا است از وی فوت میشود.
+حضرت امیر المؤمنین علیّ علیه السّلام فرمودند:
+وقتی عقل کامل شود سخن و کلام کم میگردد.
+و از اشیائیکه باعث طولانی شدن عمر میگردد اذیّت نکردن، احترام نمودن
+به بزرگان، صله رحم بجای آوردن و پرهیز از بریدن درختان تازه مگر در وقت ضرورت و
+شاداب وضوء گرفتن و رعایت سلامتی و حفظ الصّحّة کردن میباشد.
+و می باید طالب علم مقداری از علم طبّ را آموخته و بدنبالش آثار و
+اخبار وارده از حضرات معصومین علیهم السّلام را که در طبّ ایراد شده اند ملاحظه
+نماید.
+این روایات و اخبار را شیخ ابو العبّاس مستغفری در کتابی بنام « طبّ النّبیّ» صلّی اللّه علیه
+و آله و سلّم جمع آوری فرموده است.
+تمام شد کتاب « انیس الطّالبین» ترجمه « آداب المتعلّمین» در روز پنجشنبه یازدهم ماه صفر المظفّر سنه 1407
+بدست ناتوان بنده ضعیف سیّد محمّد جواد ذهنی تهرانی نزیل قم المشرّفه از قارئین
+مستدعی است که در وقت قرائت این کتاب حقیر را از دعاء خیر فراموش نفرمایند و از
+خداوند متعال توفیق تمام طالبین علم و دانش را خواستارم بحقّ محمّد و آله
+الطّیّبین الطّاهرین
+ص : 56
+}}
+== فهرست ==
+{{ScrollBox
+| محتوا =
+مقدمه
+کتاب آداب المتعلمین
+فصل اول: حقیقت و فضیلت علم
+کلام برخی در خاصیت بعضی از علوم
+تفسیر علم
+فصل دوم: در بیان نیت
+فصل سوم: در برگزیدن علم و انتخاب استاد و اختیار هم بحث
+در بیان انتخاب استاد
+نظم
+در بیان اختیار هم بحث
+پاره ای از وظائف طالب علم
+فصل چهارم: در کوشش و مواظبت و ملازمت طالب علم نسبت به تحصیل آن
+فصل پنجم: در ابتداء شروع بدرس و مقدار و ترتیب آن
+مقدار ابتداء شروع به درس
+ترتیب قرائت دروس
+فصل ششم: در بیان توکل
+فصل هفتم: در بیان وقت تحصیل
+فصل هشتم: در بیان مهربانی و نصیحت
+فصل نهم: در بیان استفاده
+فصل دهم: در بیان تقوی در مقام تعلم
+فصل یازدهم: در آنچه موجب حفظ و فراموشی میباشد
+اسباب پیدایش نسیان و فراموشی
+فصل دوازدهم: در بیان آنچه موجب جلب روزی وزیادی آن و آنچه باعث زیادی عمر و کوتاهی آن می شود
+ص : 57
+}}
 [[رده:پایه اول]] [[رده:کتابخانه حوزه علمیه]]

آداب المتعلمین (کتاب): تفاوت میان نسخه‌ها