اهمیت اخلاق در خانواده و جامعه (مقالات)

از اساسی‌ترین بنیان‌های تمدن اسلامی است که در متون دینی، فلسفی، روانشناسی و جامعه‌شناسی به تفصیل مورد بررسی قرار گرفته است.

مفهوم‌شناسی اخلاق

تعریف لغوی و اصطلاحی

در زبان عربی،اخلاق جمع «خُلُق» به معنای سرشت و طبیعت باطنی انسان است. راغب اصفهانی در «المفردات فی غریب القرآن» می‌گوید: «الخُلُق: هیئة راسخة فی النفس تصدُر عنها الأفعال».

در زبان انگلیسی، اخلاق با واژه‌های Ethics و Morality بیان می‌شود. فیلسوف آلمانی ایمانوئل کانت در کتاب «نقد عقل عملی» اخلاق را «امری مطلق» می‌داند که از اراده نیک نشأت می‌گیرد.

دیدگاه اسلامی

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله می‌فرمایند: «إِنَّمَا بُعِثْتُلِأُتَمِّمَ مَکَارِمَ الْأَخْلَاقِ» ترجمه:همانا من برای کامل کردن بزرگواری‌های اخلاقی مبعوث شدم.

مبانی فلسفی اخلاق

نظریه فضیلت‌گرایی ارسطو

ارسطو در کتاب«اخلاق نیکوماخوس» می‌گوید: «فضیلت حالت‌ای است که با انتخاب حاصل می‌شود و حد وسط بین افراط و تفریط است».

نظریه سعادت‌گرایی

ابن مسکویه در«تهذیب الاخلاق» می‌نویسد: «السعادة هی غایة کل إنسان عاقل» ترجمه:سعادت، هدف هر انسان عاقلی است.

اخلاق در خانواده

جایگاه خانواده در اسلام

امام سجاد علیه السلام در رساله حقوق می‌فرماید: «فأمّا حقّزوجتک فأن تعلم أنّها أسیرتک عندک» ترجمه:اما حق همسرت این است که بدانی او اسیر تو نزد توست.

حقوق متقابل والدین و فرزندان

شاعر فارسی‌زبان،سعدی شیرازی می‌سراید:

``` به نیکی کن و در دجله انداز که ایزد در آن بی‌قرارش به جو باز دهد ```

روانشناسی ارتباط خانوادگی

اریک فروم در کتاب«هنر عشق ورزیدن» می‌نویسد: «عشق واقعی مستلزم احترام و مسئولیت است».

اخلاق در جامعه

مسئولیت‌های اجتماعی

امام علی علیه السلام در نامه به مالک اشتر می‌فرمایند: «أشعر قلبک الرّحمة للرّعیّة» ترجمه:دل خود را نسبت به رعیت مهربان کن.

اخلاق اقتصادی

آدام اسمیت در«ثروت ملل» بیان می‌کند: «منافع شخصی زمانی به نفع جامعه است که با اخلاق همراه باشد».

اخلاق سیاسی

خواجه نصیرالدین طوسی در«اخلاق ناصری» می‌نویسد: «سیاست مدن باید مبتنی بر عدل و احسان باشد».

آثار اخلاق در خانواده و جامعه

آثار روانشناختی

زیگموند فروید در«تمدن و ملالت‌های آن» می‌نویسد: «فرهنگ و اخلاق،ضرورتی برای بقای جامعه است».

آثار اجتماعی

ابن خلدون در«مقدمه» می‌نویسد: «إنّالاجتماع الإنسانی ضروری و بالاخلاق یکون التعاون» ترجمه:همانا زندگی اجتماعی انسان ضروری است و با اخلاق، همکاری تحقق می‌یابد.

موانع اخلاقی

موانع فردی

حافظ شیرازی می‌سراید:

``` نصیحت گوش کن جانا که از جان دوستترند مجال حریف و شیطان اغیار نیست امروز ```

موانع اجتماعی

ژان ژاک روسو در«قرارداد اجتماعی» می‌نویسد: «فساد اجتماعی ناشی از نابرابری‌هاست».

راهکارهای تقویت اخلاق

راهکارهای قرآنی

قرآن کریم می‌فرماید: «إِنَّاللَّهَ یَأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَ الْإِحْسانِ» (سوره نحل،آیه ۹۰)

راهکارهای تربیتی

جان دیویی در«دموکراسی و آموزش و پرورش» می‌نویسد: «آموزش باید مبتنی بر تجربه و اخلاق باشد».

راهکارهای مدیریتی

پیتر دراکر در«مدیریت مؤثر» بیان می‌کند: «رهبری اخلاقی پایه‌ای برای موفقیت سازمانی است».

اشعار اخلاقی

شعر عربی

امام علی علیه السلام می‌فرمایند:

``` وَ قَدْ یُدرِکُ الأنْصَافَ قَوْمٌ لَیسُوا لَهُ أهْلاً وَ یحْرِمُهُ مَنْ هُوَ أهْلُ ```

ترجمه: گاهی افرادی که اهل انصاف نیستند به آن می‌رسند و کسی که اهل آن است از آن محروم می‌ماند.

شعر فارسی

مولوی در مثنوی می‌سراید:

``` ای برادر تو همه اندیشه‌ای - مابقی خود استخوان و ریشه‌ای ```

شعر انگلیسی

ویلیام شکسپیر در هملت می‌سراید:

``` "This above all: to thine own self be true" ```

کتاب‌شناسی

منابع عربی

«احیاء علوم الدین»، امام محمد غزالی

«الاخلاق»، ابن مسکویه

«جامع السعادات»، نراقی

منابع فارسی

«گلستان سعدی»

«اخلاق ناصری»، خواجه نصیرالدین طوسی

«معراج السعاده»، نراقی

منابع انگلیسی

"The Theory of Moral Sentiments", Adam Smith

"Groundwork of the Metaphysic of Morals", Immanuel Kant

"After Virtue", Alasdair MacIntyre