صفحهٔ اصلی

{{{عنوان}}}

 <img src="{{{جلد}}}" alt="جلد کتاب" style="float: left; margin-right: 20px; width: 200px; margin-top: 10px;">

نویسنده: {{{نویسنده}}}

ناشر: {{{ناشر}}}

سال انتشار: {{{سال}}}

شابک: {{{شابک}}}

تعداد صفحات: {{{صفحات}}}

توضیحات: {{{توضیحات}}}

آیه‌ای درباره دشمنان غدیر

آیه ۲۱۷ سوره بقره از جمله آیات استفاده‌شده در رخداد غدیر است. بستر استفاده از این آیه از سوی برخی محققان چنین ترسیم شده است: على بن ابى‏‌طالب‏ عليه السلام آن امامى است كه پيامبر صلى الله عليه و آله او را سبب امتحان امت قرار داد: لَوْ لا انْتَ يا عَلِىُّ لَمْ يُعْرَفِ الْمُؤْمِنُونَ بَعْدى.

پيامبر صلى الله عليه و آله قسمتی از مراسم غدير را به توصیف دشمنان ائمه ‏عليهم السلام اختصاص داد و‌ آینده آنان قرار داد. اقتباس از چند آيه و تضمين آياتى ديگر براى اين منظور، روى هم ۱۵ آيه را زیر عنوان اين بخش قرار داده است. در اين آيات از يک سو اوصاف و رفتار دشمنان اهل ‏بیت ‏علیهم السلام در دنيا مطرح شده، از سوى ديگر جزاى اعتقاد و عملشان در دنيا و آخرت بيان شده كه سقوط ارزش اعمالشان از جمله آنهاست.

این آیات ۱۵ آیه هستند که از جمله آنها آيه ۲۱۷ سوره بقره است: الگو:قرآن.

آیه در متن خطبه

آیه ۲۱۷ سوره بقره در متن خطبه غدیر چنین گزارش شده است: مَعاشِرَ النّاسِ، انَّما اكْمَلَ اللَّه عَزَّ وَ جَلَّ دينَكُمْ بِامامَتِهِ. فَمَنْ لَمْ يَأْتَمَّ بِهِ وَ بِمَنْ يَقُومُ مَقامَهُ مِنْ وُلْدى مِنْ صُلْبِهِ الى يَوْمِ الْقِيامَةِ وَ الْعَرْضِ عَلَى اللَّه عَزَّ وَ جَلَّ فَاولئِكَ الَّذينَ حَبِطَتْ أَعْمالُهُمْ فِى الدُّنْيا وَ الْآخِرَةِ وَ فِى النَّارِ هُمْ خالِدُونَ »لا يُخَفَّفُ عَنْهُمُ الْعَذابُ وَ لا هُمْ يُنْظَرُونَ.

موقعیت تاریخی استفاده از آیه

موقعیت تاریخی استفاده از آیه ۲۱۷ سوره بقره در خطبه غدیر چنین ترسیم شده است: لحظاتى پس از بلندكردن اميرالمؤمنين‏ عليه السلام بر فراز منبر و معرفى او به عنوان ولی منصوب الهی و پس از پایان اقرار گرفتن از مردم، پيامبر صلى الله عليه و آله اولين برخورد درباره انكار چنين ولايتى را با قاطعيت نشان داد. او اعمال منکران امامت دوازده امام‏ عليهم السلام را بى‌‏ارزش خواند و آنان را به جهنم بشارت داد.

پيامبر صلى الله عليه و آله اين هدف را با اقتباس از دو آيه (آیه ۲۱۷ بقره و آیه ) كه درباره مرتدان از اسلام است و ارتباط كاملى به موضوع دارد مطرح فرمود و با استفاده از فقره آخر هر دو آيه -كه نتيجه ارتداد است-  كلام خود را كامل کرد. آيه سوره بقره با افزودن الَّذينَ به‌صورت فاولئك الَّذِينَ حَبِطَتْ... آمده و به‌جاى الگو:قرآن اختصاراً جمله وَ فِى النَّارِ هُمْ خالِدُونَ ذكر شده است.

موقعیت قرآنی آیه

از سوی برخی محققان، موقعیت قرآنی آیه ۲۱۷ سوره بقره چنین ترسیم شده است: این آیه درباره جنگ و حرمت آن در ماه‌هاى حرام است. از اواسط آيه سخن به مقايسه قتل و فتنه‌انگيزى منتقل مى‌‏شود و اينكه «فتنه‌انگیزی از قتل بزرگ‌تر است» و در پى آن مسئله ارتداد (بازگشت از دين) مطرح مى‌شود و اینکه كسى كه با حال ارتداد بميرد به سقوط اعمال و آتش همیشگی جهنم جزا داده مى‏‌شود.

تحليل اعتقادى آیه

درباره آمدن آیه ۲۱۷ سوره بقره در خطبه غدیر از نظر اعتقادی چنین گفته شده است: در بُعد تفسيرى كلام پيامبر صلى الله عليه و آله در اين قسمت از خطبه نسبت به این آیه اين نكته حائز اهميت است كه در این آیه موضوع سخن از كسانى است كه پس از شناخت برهان‌ها و پذيرفتن دين الهى مرتد و كافر مى‏‌شوند و از اسلام باز مى‌گردند. اين افراد در كلام حضرت به كسانى تأويل شده‏‌اند كه پس از اعلام كمال دين با امامت دوازده امام ‏عليهم السلام، باز هم از پذيرفتن امامت آنان سر باز مى‌زنند و با اين كار خود مرتد و كافر مى‏‌شوند. نكته فوق را پيامبر صلى الله عليه و آله در سه مرحله بيان فرموده است:

امامت دوازده امام يعنى دين كامل

با در نظر گرفتن اينكه اين قطعه از كلام پيامبر صلى الله عليه و آله دقيقاً پس از بلندكردن و معرفى اميرالمؤمنين ‏عليه السلام ادا شده، اولين كلام حضرت آن است كه «خداوند عزوجل دين شما را با امامت او كامل نموده است». اين يک اتمام حجت براى كسانى است كه ادعاى اسلام دارند، ولى با نپذيرفتن امامت تصريح مى‏‌كنند كه «ما دين كامل نمى‏‌خواهيم»، در حالی که از قرآن استفاده می‌شود که «دين ناقص مانند بى‏‌دينى است».

در تکمیل این مطلب گفته شده که مسئله فقط بر سر امامت اميرالمؤمنين ‏عليه السلام نيست، بلكه شرط دين كامل پذيرفتن امامت بلافصل دوازده امام معصوم‏ عليهم السلام پس از پيامبر صلى الله عليه وآله است. روشن‏‌ترين راه براى فهماندن اين باقيمانده سخن عبارت بِمَنْ يَقُومُ مَقامَهُ است؛ يعنى اگر تعيين امام الزاماً بايد از سوى خدا باشد، طبعاً بعد از على بن ابى‏‌طالب‏ عليه السلام هم بايد تا آخر دنيا امامانى از سوى خداوند معين شده باشند كه با عبارت «از فرزندان من از صلب علی علیه السلام» آنان را تعيين فرموده است.

منكران امامت تا روز قيامت

در اين قسمت از خطبه غدير تأكيد خاصى بر مسئله قيامت با دو عبارت كنار يكديگر شده است: «تا روز قيامت و روز رفتن به پيشگاه خداوند عزوجل». از نظر ادبى اين «جار و مجرور» متعلق به يكى از دو فعل متقدم («لَمْ يَأْتَمَّ» و يَقُومُ) مى‌تواند باشد و هر دو معناى صحيح دارد: اگر متعلق به فعل دوم باشد منظور از آن استمرار امامت دوازده امام ‏عليهم السلام تا روز قيامت است. اگر متعلق به فعل اول باشد منظور از آن عموم منكران امامت دوازده امام ‏عليهم السلام از روز رحلت پيامبر صلى الله عليه و آله تا برپايى قيامت است و اختصاصى به بيعت‌شكنان روزهاى اول خلافت نخواهد داشت.

عبارت «روز رفتن به پيشگاه خداوند عزوجل» را مى‏‌توان شاهدى بر احتمال دوم، يعنى متعلق‌بودن به لَمْ يَأْتَمَّ دانست؛ زيرا عرضه بر خداوند نوعى اشاره به آمادگى براى پاسخ‌گويى است و حضرت به این وسيله به منكران امامت هشدار مى‏‌دهد. اگر چه با پذيرفتن احتمال اول هم باز اطلاق عبارت شامل همه منكران امامت در گستره زمان و مكان خواهد بود.

جزاى منكرين امامت ائمه ‏عليهم السلام

مسئله ارتداد و بازگشت از دين الهى نزد خداوند از كفر بالاتر است. اكنون كه نپذيرفتن امامت ائمه‏ عليهم السلام نزد خداوند ارتداد و بازگشت از اسلام است، در اين قسمت خطبه با استناد به آيه دو جزاى مهم براى اين انسان‏‌هاى بى‏‌پروا نسبت به دينشان در نظر گرفته شده است:

حبط اعمال

حَبْط اعمال بى‌‏ارزش‌شدن و بطلان آنهاست؛ يعنى آنچه به‌عنوان اسلام انجام داده‌‏اند طبعاً بايد براى آنان در دنيا و آخرت نتيجه داشته باشد، اما خداوند صريحاً بر اعمالشان خط بطلان مى‌‏كشد و آنها را در دنيا و آخرت بى‏‌ارزش مى‏‌خواند. اين به آن معناست كه كفار در اثر برخى نيكى‏‌هايشان لااقل در دنيا جزاى آن‌ها را خواهند ديد، ولى منكران امامت نه‌تنها در آخرت دست خالى خواهند بود كه در دنيا هم به‌عنوان جزاى خيراتشان چيزى به آنان داده نمى‏‌شود و اين به خاطر حبط اعمالشان در اثر انكار ولايت است.

آتش جهنم

این عذاب سزاى كسى است كه پس از عمرى مسلمانى مرتد شود. ولى توصيف اين عذاب در كلام پيامبر صلى الله عليه و آله حاكى از غضب فوق‏‌العاده الهى نسبت به چنين كسانى است. آن حضرت سه نكته درباره عذاب اين گروه با اقتباس از قرآن فرموده است:

• خالِدُونَ: هميشه در جهنم خواهند بود و از آن خلاصى ندارند، يعنى هيچ دستمايه‌اى براى بهشت ندارند.
• لا يُخَفَّفُ عَنْهُمُ الْعَذابُ: در عذاب آنان تخفيف داده نمى‏‌شود و گويا هيچ شفاعتى درباره آنان پذيرفته نخواهد شد.
• وَ لا هُمْ يُنْظَرُونَ: به آنان مهلت داده نمى‏‌شود؛ چه در رفتن به‌سوى جهنم كه به آنان اجازه هيچ‌گونه توقفى داده نمى‏‌شود و چه در داخل جهنم كه لحظه‌‏اى عذاب قطع نمى‏‌شود.

منابع

• اسرار غدیر؛ محمدباقر انصاری، تهران: نشر تک، ۱۳۸۴ش.
• غدیر در قرآن، قرآن در غدیر؛ محمدباقر انصاری، قم: انتشارات دلیل ما، ۱۳۸۷ش.
• مناقب آل ابی‌طالب؛ محمد بن علی بن شهرآشوب مازندرانی، تحقیق: محمدحسین آشتیانی و سید هاشم رسولی محلاتی، قم: مؤسسه انتشارات علامه، ۱۳۷۹ق.